เท้ายายม่อม
  ชื่อสามัญภาษาไทยเท้ายายม่อม
  ชื่อสามัญภาษาอังกฤษTacca, East Indian arrowroot , Polynesian arrowroot , South Sea arrowroot , Thahiti arrowroot
  ชื่อวิทยาศาสตร์Tacca leontopetaloides (L.) Kuntze
  ชื่อพ้องTacca abyssinica Hochst. ex Baker, Tacca gaogao Blanco, Chaitaea tacca Sol. ex Seem.
  ชื่อวงศ์Dioscoreaceae
  ชื่อท้องถิ่นท้าวยายม่อม , สิงโตดำ (ภาคกลาง),นางนวล (ระยอง) ,บุกรอ (ภาคใต้,ตราด)
 
 
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

เท้ายายม่อมจัดเป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี มีหัวใต้ดินหรือลำต้นจริงสะสมอาหาร รูปร่างกลมแบน หรือรีกว้างเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 0.5-4 นิ้ว เปลือกผิวด้านนอกบางผิวเรียบเมื่อหัวยังอ่อนอยู่จะเป็นสีขาว แต่เมื่อแก่แล้วจะเป็นสีน้ำตาล เนื้อในสีขาวใส ส่วนเหนือดินหรือลำต้นเทียมสูงได้ถึง 1.5 เมตร เป็นลำต้นเทียมที่เจริญโผล่ออกมาจากหัวหรือลำต้นจริง มีลักษณะทรงกลม มีเปลือกสีเขียว ประด้วยลายจุดสีน้ำตาลอมดำกระจายทั่ว ด้านในเป็นเยื่ออ่อนแตกใบออกด้านข้าง 

ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับ เวียนออกเป็นแนวรัศมี ใบมีขนาดใหญ่และเว้าลึก รูปฝ่ามือ ปลายแยกเป็น 3 แฉก แต่ละแฉกขอบเว้าลึก กว้าง 50-70 เซนติเมตร และยาว 120 เซนติเมตร ก้านใบรวมทั้งกาบใบ ยาว 20-170 เซนติเมตร ปลายใบแหลม ก้านใบทรงกลมสีดำแกมเขียว 

ดอกออกเป็นช่อ แบบซีรั่ม มีก้านดอกหลักที่เป็นลำต้นเทียม ยาวประมาณ 100-170 เซนติเมตร โดยช่อดอกอยู่ปลายสุด ใน 1 ช่อดอกจะมีดอกย่อยประมาณ 15-40 ดอก ดอกย่อยมีลักษณะเป็นรูปกรวย ถูกหุ้มด้วยกลีบเลี้ยงสีเขียวประด้วยสีดำ ด้านในเป็นกลีบดอก จำนวน 5 กลีบ มีสีเหลืองหรือสีเขียวอมม่วง ภายในมีเกสรตัวผู้ 6 อัน ปลายแผ่นเป็นแผ่น ตรงกลางเป็นก้านเกสรเพศตัวเมีย ปลายเกสรแยกเป็น 3 แฉก ระหว่างดอกย่อยมีใบประดับเป็นเส้นทรงกลมยาวสีดำหรือสีม่วงอมน้ำตาล ประมาณ 20-40 เส้น/ช่อดอก ซึ่งแต่ละเส้นจะยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร 

ผลมีลักษณะทรงกลมปลายเรียวแหลม ผลดิบมีเปลือกหุ้มผลมีสีเขียว เป็นสันนูนจากขั้วผลลงท้ายผล ประมาณ 5-6 สัน ท้ายผลมีกลีบห้อยเป็นติ่ง ส่วนผลแก่หรือผลสุกมีสีเหลือง โดยมีขนาดผลประมาณ 1.5-3 เซนติเมตร ภายในผลมีเปลือกหุ้มแข็ง ด้านในมีเมล็ดรูปไข่สีน้ำตาลผิวลาย ขนาด 5-8 มิลลิเมตรจำนวนมาก

สรรพคุณทั่วไป

  • ใช้แก้ไข้
  • ช่วยขับเสมหะ 
  • รักษาริดสีดวงทวาร
  • แก้ไส้เลื่อน
  • นำมาทำเป็นแป้งใช้ประกอบอาหาร
  • ช่วยเจริญอาหารช่วยบำรุงร่างกาย
  • ช่วยบำรุงหัวใจ
  • แก้อ่อนเพลีย
  • ช่วยสมานแผลในกระเพาะอาหาร
  • แก้ท้องอืด
  • แก้ท้องเสีย
  • ใช้ภายนอกโรยแผลเพื่อห้ามเลือด
  • ใช้ทาแก้ผดผื่นคัน
  • ใช้ลดสิวลดฝ้า ทำให้หน้าขาว
  • ทาแก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย พิษผึ้ง พิษแมงกะพรุนไฟ และผดผื่นแพ้ต่างๆ

 
 
วิธีใช้โดยทั่วไป

  • ใช้แก้ไข้ ขับเสมหะโดยใช้ราก มาต้มกับน้ำดื่ม 
  • ใช้เป็นยาบำรุงร่างกาย บำรุงกำลัง โดยใช้เหง้ามาต้มกับน้ำดื่ม 
  • ใช้บำรุงร่างกาย ช่วยให้เจริญอาหาร บำรุงหัวใจ แก้อ่อนเพลีย สมานแผลในกระเพาะอาหาร โดยใช้หัวมาทำแป้ง แล้วนำไปประกอบอาหารรับประทาน 
  • ใช้แก้ไส้เลื่อน แก้ริดสีดวง โดยใช้รากมาเผาให้ร้อนแล้วใช้ผ้าห่อแล้วจึงนั่งทับลงบริเวณที่เป็น 
  • ใช้แก้แมลงสัตว์กัดต่อย แก้พิษผดผื่นต่างๆ โดยใช้หัวหรือรากมาฝนกับน้ำมะนาวแล้วใช้ทาบริเวณที่เป็น 
  • ใช้ทาหน้าแก้สิวฝ้า ทำให้หน้าขาว โดยใช้ผงแป้งเท้ายายม่อมผสมกับน้ำผึ้ง แล้วนำมาพอกหน้าทิ้งไว้สักพักแล้วจึงล้างออก 
  • ใช้สมานแผลและห้ามเลือดโดยใช้ผงแห้งเท้ายายม่อมมาพอกบริเวณแผล

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

  1. มูลนิธิมหาวิทยาลัยมหิดล.  “เท้ายายม่อม”.  หนังสือสารานุกรมสมุนไพร เล่ม 4 กกยาอีสาน.  หน้า 212.
  2. พจนานุกรมฉบับบัณฑิตยสถาน.2525.อักษรเจริญทัศน์จำกัด.กรุงเทพฯ.หน้า410
  3. สุนทรี สิงหบุตร.2536.สรรพคุณสมุนไพร 200 ชนิด พิมพ์ครั้งที่1.โอเอสพริ้นติ้งเฮ้าส์.กรุงเทพฯหน้า99.
  4. กนิษฐา  ตัณติสุนทร , พิมพ์ใจ อาภาวัชรุตม์ . ผลของการเลี้ยงก้านใบของต้นเท้ายายม่อมต่อการพัฒนาเป็นต้นใหม่.วารสารเกษตร ปีที่15.ฉบับที่ 2 มิถุนายน 2542.หน้า156-163
  5. ศูนย์สนเทศการเกษตรและสหกรณ์.2528.พืชสมุนไพร2.สำนักงานเกษตรภาคกลางจังหวัดชัยนาท.สำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์.หน้า28
  6. สิงโตดำ.ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี (ออนไลน์)เข้าถึงได้จาก http://www.phargarden.com/main.php?action=viewpage&pid=176
  7. เท้ายายม่อม (Thahiti arrowroot) สรรพคุณและการปลูกเท้ายายม่อม.พืชเกษตรดอทคอม เว็บเพื่อพืชเกษตรไทย(ออนไลน์)เข้าถึงได้จากhttp://www.puechkset.com