เขยตายแม่ยายชักปรก
  ชื่อสามัญภาษาไทยเขยตายแม่ยายชักปรก
  ชื่อที่เกี่ยวข้องเขยตาย
  ชื่อวิทยาศาสตร์Glycosmis pentaphylla (Retz.) DC.
  ชื่อพ้องBursera nitida Fern.-Vill., Chionotria monogyna Walp., C. rigida Jack, Glycosmis arborea (Roxb.) DC., G. chylocarpa Wight & Arn., G. madagascariensis Corrêa ex Risso, G. quinquefolia Griff. , G. retzii M.Roem., G. rigida (Jack) Merr., Limonia arborea Roxb., L. pentaphylla Retz., Myxospermum chylocarpum
  ชื่อวงศ์Rutaceae
  ชื่อท้องถิ่นลูกเขยตาย ต้นชมชื่น ลูกเขยตายแม่ยายทำศพ หญ้ายาง น้ำเข้า โรคน้ำเข้า (ใต้) กะรอกน้ำข้าว ละรอก กะรอกน้ำ(ชลบุรี) ส้มชื่น ศรีชมชื่น น้ำข้าวต้น พิษนาคราช พุทธรักษา(สุโขทัย) ประยงค์ใหญ่ (กรุงเทพฯ) มันหมู (ประจวบคีรีขันธ์)
 
 
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ต้นเขยตาย ไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สูงประมาณ 3-6 เมตร เปลือกลำต้นเรียบสีน้ำตาลเทา ผิวลำต้นตกกระเป็นวงสีขาว แตกกิ่งก้านต่ำตั้งแต่โคนต้น ใบออกดกทึบ 

ใบเป็นใบเดี่ยว รูปหอกแกมวงรี ออกตรงข้าม หรือกึ่งตรงข้าม กว้างประมาณ 3-5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร ปลายใบแหลมถึงกลม โคนสอบเรียว ใบด้านบนๆจะมีสีแดงที่ฐาน ขอบใบเรียบหรือมีรอยจักตื้น แผ่นใบเรียบ ผิวใบทั้งสองด้านมีจุดต่อม ผิวใบด้านบนสีเขียวเข้มเป็นมัน ลำต้นเป็นเหลี่ยม ดอกช่อเชิงลดแยกแขนง ยาว 10-30 เซนติเมตร ออกดกทึบ ดอกเล็กสีขาว ดอกย่อยเป็นกระจุกละ 12-15 

ดอก ออกตามซอกใบหรือที่ปลายกิ่ง กลีบดอก 5 กลีบ สีขาว ขนาด 4-5 x 2-2.5 มิลลิเมตร ผิวมีต่อมเป็นจุด รูปไข่กลับ กลีบเลี้ยง 5 กลีบ โคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 5 แฉก ยาว 1-1.5 มิลลิเมตร รูปแหลมกึ่งรูปไข่ มีขนอ่อนที่ส่วนปลาย มีใบประดับหุ้ม โดยชั้นบนมี 5 กลีบใหญ่ และมีส่วนย่อยเล็กๆหลายอัน มีต่อมซึ่งปลายเป็นร่อง ก้านชูดอกสั้นมาก เกสรตัวเมียเรียงเป็นวง ตรงกลางแกนดอกมีเกสรตัวผู้เป็นแท่ง รังไข่ขนาดกว้าง 2-2.5 มิลลิเมตร รูปไข่ เกสรเพศผู้ 8-10 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 2-3 มิลลิเมตร 

ผลสดรูปทรงกลมขนาดเล็ก กว้าง 1-1.2 เซนติเมตร ยาว 1-1.8 เซนติเมตร ผิวเรียบ สีเขียวทึบ เมื่อสุกเป็นสีชมพูใส ฉ่ำน้ำ มีรสหวาน มีเมล็ดเดียว ลักษณะกลม เป็นลาย พบตามป่าโปร่งทั่วไป ออกดอกราวเดือนกุมภาพันธ์ถึงเมษายน ติดผลราวเดือนมีนาคม

สรรพคุณทั่วไป

  • ใบใช้ต้มกับน้ำกินเป็นยาลดระดับน้ำตาลในเลือด แก้เบาหวาน 
  • รากมีรสเมาขื่นปร่า ใช้เป็นยาแก้ไข้กาฬ ไข้รากสาด และเป็นยาลดไข้ 
  • รากและใบใช้ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ไอ แก้ไข้

 
สรรพคุณเฉพาะส่วนของสมุนไพร
 
  ดอกแก้หิด
  ผลแก้หิด
  เปลือกขับน้ำนม รักษาฝี
 
วิธีใช้โดยทั่วไป

แพทย์แผนไทยใช้
  • สมุนไพรเขยตายแม่ยายปกสำหรับถอนพิษ เมื่อถูกแมลงมีพิษกัดต่อย เป็นเริม-งูสวัด-ไฟลามทุ่ง -ขยุ้มตีนหมา เพียงแค่ใช้ใบขยี้ 
  • หรือนำใบบดผสมกับแอลกอฮอลล์ เหล้าขาว หรือน้ำมะนาว นำไปทาแล้วพอกไว้ ประเดี๋ยวเดียวก็สามารถถอนพิษได้

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

  1. https://www.baanlaesuan.com/ https://www.technologychaoban.com/ 
  2. https://www.samunpri.com/ 
  3. https://thai-herbs.thdata.co/ 
  4. https://arit.kpru.ac.th/ 
  5. http://clgc.agri.kps.ku.ac.th/ 
  6. http://www.phargarden.com/ 
  7. https://pharmacy.mahidol.ac.th/