มะพูดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง มีต้นสูงประมาณ 10-15 เมตร ทรงพุ่มมีลักษณะกลม แตกกิ่งก้านมาก ใบหนา ทำให้ทรงพุ่มแลดูหนาทึบ และเป็นร่มเงาได้ดี กิ่งก้านมีลักษณะเป็นเหลี่ยม เปลือกลำต้นมีสีน้ำตาลอมดำ มีลักษณะเป็นปุ่มปมตะปุ่มตะป่า หากใช้มีดกรีดเปลือกจะพบยางสีขาวไหลออกมา และค่อยๆเปลี่ยนเป็นสีเหลือง ใบมะพูด 

ใบมะพูดแทงออกเป็นแบบใบเดี่ยว ใบออกตรงกันข้าม ก้านใบสั้น ใบมีขนาดใหญ่ ขนาดกว้างประมาณ 8-12 เซนติเมตร และยาวประมาณ 15-25 เมตร แผ่นใบหนา สีเขียวเข้ม ใบยาวรีคล้ายกับใบมังคุด ปลายใบแหลม แผ่นใบด้านล่างมีขนละเอียดปกคลุม 

ดอกมะพูด ดอกออกเป็นช่อ ช่อละประมาณ 3-5 ดอก ตามง่ามใบ เป็นดอกแยกเพศในต้นเดียวกัน กลีบดอกมีลักษณะเป็นรูปทรงกลม กลีบดอกมีสีขาวอมเหลือง โดยจะเริ่มผลิดอกหลังงอกแล้ว 5-6 ปี 

ผล และเมล็ดมะพูด ผลมะพูดออกตามกิ่ง ติดผลดก มีทั้งเป็นผลเดี่ยว และติดผลเป็นพวง ผลมีลักษณะกลมหรือรูปไข่ ผลมีขนาดใหญ่ มีลักษณะคล้ายส้มเขียวหวาน หรือ เท่าขนาดผลลูกท้อหรือแอปเปิ้ล ขนาดยาวประมาณ 5-7 เซนติเมตร ทรงกลมป้อม เปลือกผลค่อนข้างหนา และเป็นมัน ผลดิบมีสีเขียว ผลสุกมีสีเหลือง หรือ เหลืองอมส้ม เนื้อในผลจะมีสีเหลืองส้ม มีลักษณะเป็นเส้นใยนุ่มสีเหลืองประกบกันคล้ายกลีบ นิยมนำมารับประทานสุก มีรสหวานอมเปรี้ยว โดยผลจะทยอยสุกในช่วงเดือนเมษายน-กรกฎาคม

ราก รากนำมาล้างน้ำให้สะอาด ก่อนตัดเป็นชิ้นๆ ใช้ต้มน้ำดื่ม มีรสจืด