สวนป่าสมุนไพรวัดปลักไม้ลาย

บานไม่รู้โรย

ชื่อสามัญภาษาไทย	บานไม่รู้โรย
ชื่อสามัญภาษาอังกฤษ	Globe Amaranth , Bachelor Button
ชื่อวิทยาศาสตร์	Gomphrena globosa Linn.
ชื่อวงศ์	Amaranthaceae
ชื่อท้องถิ่น	ตะล่อม (ภาคเหนือ) , ดอกสามเดือน , กุนหยี (ภาคใต้) , สามปีบ่เหี่ยว (ภาคอีสาน) , โขยหยิกแป๊ะ (จีน)


ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
บานไม่รู้โรยมีลำต้น สูงประมาณ 15-60 ซม. ลำต้นตั้งตรงหรือโคนต้นอาจจะเอนราบกับดิน ที่ข้อของต้นจะพอกออกเล็กน้อย และเกิดรากตามข้อ ลำต้นมักจะมีข้อสีแดงหรือบางต้นมีสีเขียว กิ่งอ่อน ๆ มีขนอยู่ทั่วไป ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ ลักษณะใบรูปใบหอก หรือรูปขอบขนานหรือ รูปขอบขนานแกมรูปรี ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย ตัวใบมีขนปกคลุมทั้งสองด้าน ใบกว้าง ก้านใบยาว แต่ใบคู่ยอดที่ติดกับดอกจะไม่มีก้าน ดอก ออกเป็นกระจุกกลม ๆ ประกอบด้วยดอกเล็ก ๆ มากมาย อยู่บนก้านช่อดอก ออกเดี่ยว ๆ หรือ บางครั้งก็ออกเป็นกลุ่ม 2-4 กระจุก ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.75-2.25 ซม. มี 3 สี คือ ขาว ชมพู และม่วงแดงเข้ม ออกดอกตามซอกใบใกล้ยอด แต่ละดอกมีใบประดับ 2 ใบ กลีบรวมมี 5 กลีบ ออกดอกตลอดปี ผล ลักษณะรูปไข่แกมขอบขนาน มีเปลือกบาง ขนาดเล็ก ยาวเพียง 2-5 มม. เมล็ดแบน สีน้ำตาล เป็นมัน
สรรพคุณทั่วไป
ราก รสเย็นขื่น แก้โรคระบบทางเดินปัสสาวะอักเสบ ขับระดู รักษาโรคบิดและอาการไอ ทั้งต้น รสขื่นเล็กน้อย ต้มเอาน้ำดื่มแก้หนองใน กามโรค ขับปัสสาวะ นิ่ว และแก้ระดูขาว ช่อดอก รสจืด สุขุม ใช้กล่อมตับ แก้ตาเจ็บ แก้ไอ ขับปัสสาวะ แก้บิด แก้ปวดศีรษะ


วิธีใช้โดยทั่วไป
แก้หอบหืด บิดมูก โดยใช้ดอกสด 15-20 ดอก ล้างให้สะอาดต้มในน้ำเดือด 1 ลิตร เคี่ยวให้เหลือครึ่งหนึ่ง แล้วกรองเอาน้ำดื่มครั้งละ 1 แก้ว หรือ 200 ซีซี ขับปัสสาวะ นิ่ว แก้โรคหนองใน โดยใช้ต้นสดชนิดดอกสีขาวทั้งต้น 100 กรัม ล้างให้สะอาดต้มในน้ำเดือด 1 ลิตร นานประมาณ 10-15 นาที กรองเอาน้ำดื่ม วันละ 3 เวลาก่อนอาหาร
แหล่งข้อมูลอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “บานไม่รู้โรย (Ban Mai Ru Roy)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 164. หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. “บานไม่รู้โรยดอกขาว”. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). หน้า 425-426. หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย. “บานไม่รู้โรยดอกขาว”. (วิทยา บุญวรพัฒน์). หน้า 306. สรรพคุณสมุนไพร 200 ชนิด, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. “บานไม่รู้โรยดอกขาว”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th/plants_data/herbs/. [02 เม.ย. 2014]. กรุงเทพธุรกิจ. “สีสมุนไพร…บำบัดอารมณ์”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bangkokbiznews.com. [02 เม.ย. 2014]. กรมส่งเสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. “บานไม่รู้โรย”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doae.go.th. [02 เม.ย. 2014]. การผลิตไม้กระถางและไม้ตัดดอก (PRODUCTION OF POT-PLANTS AND CUT-FLOWERS), ภาควิชาพืชศาสตร์ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์. “บานไม่รู้โรย”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: natres.psu.ac.th/Department/PlantScience/510-111web/510-482web/index.htm. [02 เม.ย. 2014]. ฐานข้อมูลพรรณไม้ที่ใช้ในงานภูมิสถาปัตยกรรม ศูนย์ความรู้ด้านการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “บานไม่รู้โรย”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: agkc.lib.ku.ac.th. [02 เม.ย. 2014]. มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 288 คอลัมน์: ต้นไม้ใบหญ้า. “บานไม่รู้โรย : ความงามที่ยั่งยืนฝืนกาลเวลา”. (เดชา ศิริภัทร). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doctor.or.th. [02 เม.ย. 2014]. สำนักแชลั้ง. “ต้นไม้มงคล ภาค1”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.sumnakcharang.com. [02 เม.ย. 2014]. ตำรับยาไทยแผนโบราณ สำหรับโรคเรื้อรัง โดย หมอเมือง สันยาสี. หนังสือเพชรน้ำเอก กรุยอดตำรับยาสมุนไพร. (พฤฒาจารย์ วิพุธโยคะ รัตนรังษี และคณะ).