ตานหม่อน
  ชื่อสามัญภาษาไทยตานหม่อน
  ชื่อวิทยาศาสตร์Vernonia elliptica DC.
  ชื่อพ้องVernonia elliptica DC., Vernonia elaeagnifolia DC., Cacalia elaeagnifolia Kuntze
  ชื่อวงศ์Asteraceae
  ชื่อท้องถิ่นตานหม่อน (นครศรีธรรมราช) , ตานค้อน (สุราษฏร์ธานี), ช้าหมักหลอด, ข้าหมักหลอด (หนองคาย), ตานขี้นก
 
 
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ต้นตานหม่อน จัดเป็นไม้เถาเลื้อยพาดพันกับต้นไม้อื่นและพยุงตัวขึ้นไป เปลือกเถาเรียบเป็นสีน้ำตาล ตามกิ่งอ่อนและยอดอ่อนมีขนสีขาวปกคลุมอยู่หนาแน่น ลำต้นแตกกิ่งก้านยาวเรียว แตกลำได้ใหม่จากลำต้นที่ทอดไปตามพื้นดิน ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใช้เมล็ดและวิธีการปักชำต้น ชอบความชื้นปานกลาง แสงแดดจัด สามารถพบได้ในทุกภาคของประเทศตามชายป่าผสมผลัดใบ ป่าดงดิบแล้งทั่วไป และเป็นพรรณไม้ที่ทนความแห้งแล้งได้ดี 

ใบตานหม่อน ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับ ลักษณะของใบเป็นรูปรีแกมรูปไข่กลับ ปลายใบแหลม โคนใบสอบ ขอบใบเรียบหรือบางครั้งเป็นหยักห่าง ๆ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 3-4 เซนติเมตร และยาวประมาณ 6-10 เซนติเมตร ใบเป็นสีเขียวเข้ม แผ่นใบเรียบหนาคล้ายหนัง หลังใบเกลี้ยง ส่วนท้องใบมีขนสีเงินหรือสีขาวนวล 

ดอกตานหม่อน ออกดอกเป็นช่อกระจุกแน่นตามซอกใบหรือที่ปลายยอด ดอกย่อยเป็นสีขาวนวล กลีบดอกเป็นเส้นเล็ก ๆ จำนวนมาก ดอกมีกลีบเลี้ยง 5 กลีบ โคนกลีบเชื่อมติดกัน ด้านนอกมีขนผลตานหม่อน 

ผลเป็นผลแห้ง ไม่แตก ผลมีสัน 5 สัน เมล็ดล่อนเป็นสีดำ ลักษณะเป็นรูปกระสวย

สรรพคุณทั่วไป

  • รากตานหม่อนช่วยคุมธาตุในร่างกาย 
  • ต้นช่วยแก้ตานซาง รากช่วยแก้พิษตานซาง ส่วนราก ดอก และใบช่วยแก้ตานซางในเด็ก 
  • ช่วยรักษาลำไส้ 
  • ต้นมีรสเบื่อเอียน ใช้เป็นยาขับพยาธิ ส่วนรากมีรสหวานชุ่ม ใช้เป็นยาขับพยาธิไส้เดือน ส่วนราก ดอก และใบมีสรรพคุณช่วยฆ่าพยาธิ 
  • รากช่วยบำรุงเนื้อหนังให้สมบูรณ์ 
  • ใบสดนำมาใช้เป็นยาห้ามเลือด ด้วยการนำใบมาขยี้ให้ช้ำ ๆ หรือตำพอหยาบ ๆ แล้วนำมาปิดแผลในขณะที่เลือดออก เลือดจะหยุดไหลทันที (คุณตาเติม มงคลเอก หมอยาสมุนไพรโบราณ อ.เมือง จ.เพชรบุรี)

 
สรรพคุณเฉพาะส่วนของสมุนไพร
 
  ต้นขับพยาธิ
 
แหล่งข้อมูลอ้างอิง

  1. หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1. “ตานหม่อน (Tan Mon)”. (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์). หน้า 128. 
  2. หนังสือสมุนไพรสวนสิรีรุกขชาติ. (คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “ตานหม่อน”. หน้า 205.
  3. ผักพื้นบ้านในประเทศไทย, กรมส่งเสริมการเกษตร. “ตานหม่อน”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: 203.172.205.25/ftp/intranet/Research_AntioxidativeThaiVegetable/. [14 มี.ค. 2014]