ยี่หร่า
  ชื่อสามัญภาษาไทยยี่หร่า
  ชื่อสามัญภาษาอังกฤษTree basil, Clove basil, Shrubby basil, African basil, Wild basil, Kawawya, Caraway friut, Caraway seed, Kummel, Caraway
  ชื่อวิทยาศาสตร์Ocimum gratissimum L.
  ชื่อวงศ์Lamiaceae
  ชื่อท้องถิ่นยี่หร่า กะเพราญวณ (กรุงเทพมหานคร), จันทร์หอม เนียม (เชียงใหม่), จันทร์ขี้ไก่ เนียมต้น (แม่ฮ่องสอน), สะหลีดี (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), หอมป้อม (ภาคเหนือ), โหระพาช้าง กะเพราควาย (ภาคกลาง), หร่า (ภาคใต้)
 
 
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ต้นยี่หร่า เป็นไม้พุ่มเตี้ย มีความสูงประมาณ 50-80 เซนติเมตร ลำต้นมีสีน้ำตาลแก่ แตกกิ่งก้านสาขาขนาดเล็ก กิ่งก้านไม่ใหญ่ ในช่วงปีแรกและปีที่สองจึงออกดอกออกผล ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ดและการปักชำกิ่ง เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนซุยและมีความชื้นปานกลางในสภาพกลางแจ้ง 

ใบยี่หร่า เป็นใบเดี่ยวออกตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ ลักษณะของเป็นรูปกลมรี โคนใบสอบ ปลายใบแหลม ขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อย ใบสีเขียวสด ผิวใบสากมือ ใบยี่หร่ามีกลิ่นหอมเฉพาะตัว มีรสร้อน จึงช่วยดับกลิ่นคาวจากอาหารจำพวกเนื้อสัตว์เนื้อปลาได้เป็นอย่างดี 

ดอกยี่หร่า ออกดอกเป็นช่อที่บริเวณปลายยอด ช่อดอกนั้นจัดเป็นแบบ Spike-like raceme ดอกจะบานจากล่างไปหาปลายช่อ โดยแต่ละช่อจะประกอบไปด้วยดอกย่อยขนาดเล็กประมาณ 50-100 ดอก 

ผลยี่หร่า หรือ เมล็ดยี่หร่า มีลักษณะเป็นรูปกลมรี แต่ละผลมีขนาดประมาณ 1 มิลลิเมตร เมื่อยังอ่อนจะเป็นสีเขียว แต่พอสุกหรือแก่แล้วจะกลายเป็นสีดำหรือสีน้ำตาลอ่อน ภายในผลมีเมล็ดขนาดเล็กจำนวนมาก ซึ่งผลจะนิยมนำมาตากแห้งหรือนำไปอบแห้ง เพื่อใช้ทำเป็นเครื่องเทศที่ใช้ประกอบอาหารเพื่อช่วยเพิ่มกลิ่นหอมให้อาหารน่ารับประทานมากยิ่งขึ้น และยังช่วยดับกลิ่นคาวได้ดีเหมือนกับใบ

สรรพคุณทั่วไป

  • รักษาการติดเชื้อระบบทางเดินหายใจส่วนบน
  • แก้ท้องเสีย
  • แก้ปวดหัว
  • รักษาโรคผิวหนัง
  • รักษาโรคปอดบวม
  • ช่วยบำรุงธาตุในร่างกาย
  • ช่วยขับเหงื่อ
  • ช่วยแก้โรคเบื่ออาหาร
  • ช่วยแก้อาการปวดท้องเนื่องจากอาหารไม่ย่อย
  • ช่วยลดอาการปวดประจำเดือนในสตรี
  • แก้คลื่นไส้อาเจียน
  • แก้พิษตานซาง
  • แก้ท้องขึ้น ท้องอืด ท้องเฟ้อ
  • แก้บิด
  • ช่วยขับน้ำดี
  • แก้ธาตุพิการ
  • แก้ไตอักเสบ
  • บำรุงสายตา
  • ช่วยขับน้ำนม
  • ช่วยในการทำงานของระบบย่อยอาหาร
  • ช่วยในการขับลมในลำไส้
  • ช่วยระงับอาการหดเกร็งของไส้
  • ช่วยคลายเครียด

 
 
วิธีใช้โดยทั่วไป

  • ช่วยในการทำงานของระบบย่อยอาหาร หรือแก้อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ ปวดท้อง ท้องเสีย ให้ใช้รากแห้งหรือต้นแห้งนำมาต้มกับน้ำใช้ดื่ม วันละ 3 เวลา หรือจะใช้ใบแห้งชงเป็นชาดื่มก็ได้ 
  • ช่วยบำรุงธาตุ ช่วยขับเหงื่อ ลดอาการปวดประจำเดือน แก้อาเจียน ขับลม ขับน้ำนม ให้ใช้ใบแห้งนำมาต้มหรือชงบา กับน้ำร้อนแล้วใช้รับประทาน เช้า-เย็น หรืออาจนำใบสดมาใช้เป็นส่วนประกอบในการทำอาหารรับประทานก็ได้เช่นกัน 
  • ช่วยฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ ด้วยการใช้ผลแห้งประมาณ 3-5 กรัมนำมาชงกับน้ำเดือดประมาณ 1 ลิตร ทิ้งไว้สักระยะแล้วจึงนำมาดื่มวันละ 3-4 ถ้วยตวง

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

  1. ฤทธิ์คลายกล้ามเนื้อเรียงของลำไส้หนูตะเภาของยี่หร่า.ข่าวความเคลื่อนหนสมุนไพร.สำนักงานข้อมูลสมุนไพรคณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล.
  2. ราชันย์ ภู่มา และ สมราน สุดดี. (บรรณาธิการ). (2557). ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย เต็ม สมิตินันท์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2557. กรุงเทพฯ: ส้านักงานหอพรรณไม้ ส้านักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืชกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช.https://medthai.com/ยี่หร่า/
  3. วีระศักดิ์ พักตรานวลหง. พืชผักตระกูลกะเพรา . กรุงเทพมหานคร . คณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนดุสิต. ตุลาคม 2549
  4. ยี่หร่ากับฤทธิ์ลดไขมันในหนูขาวที่เป็นเบาหวานจาก alloxan. ข่าวความเคลื่อนไหวสมุนไพร.สำนักงานข้อมูลสมุนไพร.คณะเภสัชมหาวิทยาลัยมหิดล.
  5. รองเดช.ตั้งตระกางพงศ์,จุลจิตร์ตั้งตระการพงษ์.ฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียของสารสกัดยี่หร่า.วารสารวิทยาศาสตร์แห่งมหาวิทยาลัยราชภัฎเพชรบุรี.ปีที่10.ฉบับที่1มกราคม-ธันวาคม 2556.หน้า40-46
  6. ยี่หร่ากับการต้านภาวะน้ำตาลในเลือดสูง.ข่าวความเคลื่อนไหวสมุนไพร.สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล.
  7. ใบยี่หร่า.กระดานถาม-ตอบ.สำนักงานข้อมูลสมุนไพรคณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล.(ออนไลน์)เข้าถึงได้จาก http://www.medplant.mahidol.ac.th/user/reply.asp?id=5815
  8. วีรชัย พุทธวงศ์. ต้นกำ เนิดอีเฟดรีน (Ephedrine) ซูโดอีเฟดรีน (Pseudoephedrine) ยาไอซ์ ความสัมพันธ์กับแอมเฟตามีน(Amphetamine) ยาบ้า.
  9.  [Online] Available: http://www.gotoknow.org/posts/484346.2555.
  10. กลุ่มวิจัยและพัฒนา: กองควบคุมวัตถุเสพติด สำ นักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข.วัตถุเสพติด [Online] Available:
  11. http://www.fda.moph.go.th/fda-net/html/product/addict/narcotics2/Ephedrine.html2546